Oud en nieuw weer een leuk en veilig feest voor iedereen

Initiatiefvoorstel verbod op consumentenvuurwerk

Initiatieven
Oud en nieuw weer een leuk en veilig feest voor iedereen

3 april 2023

Datum: 3 April 2023

Opstellers: Hella Godee (GroenLinks) en Lindsey Stone (Partij voor de Dieren)

Mede-indieners: Gerard Pelgrim (Stadspartij), Bram Sommer (D66), Arne Bouma (PvdA)

Onderwerp: Verbod op afsteken consumentenvuurwerk

Voorstel

De raad besluit:

Het college op te dragen Afdeling 10 ‘Consumentenvuurwerk en CarbidschietenVerbod’ van de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) Zutphen te wijzigen, zodat met ingang van de jaarwisseling 2023/2024 in de stad Zutphen een algeheel verbod geldt op het afsteken van consumentenvuurwerk.
Het college op te roepen de Zutphense vuurwerkbranche zo spoedig mogelijk actief te informeren over het voornemen van de raad tot het invoeren van een totaalverbod per 2023/2024 in de gemeente Zutphen.
Het college op te dragen om met een voorstel te komen voor een vuurwerkvrij evenement op oudjaarsavond

A) Inleiding
Elke jaarwisseling lopen er in Nederland honderden mensen letsel op, meestal door legaal vuurwerk. Ongeveer de helft van die slachtoffers zijn toevallige voorbijgangers. Vuurwerk veroorzaakt bij veel dieren angst en stress. Daarnaast bevat vuurwerk zware metalen en andere giftige stoffen, die grond, lucht en water ernstig vervuilen. Na iedere jaarwisseling moet zo’n drie miljoen kilo extra afval worden opgeruimd in Nederland. Al deze schade, overlast en vervuiling kost de samenleving dus ook nog eens veel geld.

Tradities zijn waardevol, maar soms is een traditie toe aan vernieuwing. Oud en nieuw moet vooral een mooi feest blijven, maar in het licht van de veiligheid en gezondheid van onze inwoners en hulpdiensten, alsmede de aantoonbaar negatieve gevolgen voor dier en milieu, zijn ondergetekende partijen van mening dat het afsteken van consumentenvuurwerk onwenselijk is.

Uit onderzoek van I&O Research blijkt dat inmiddels 2 op 3 Nederlanders voor een verbod op consumentenvuurwerk is (zie Bijlage 1). Artsen, burgemeesters, brandweer, politie en dierenorganisaties pleiten al langer voor een vuurwerkverbod. Die roep vindt ondertussen steeds meer weerklank onder bestuurders. In 12 gemeenten geldt al een verbod op consumentenvuurwerk en tal van andere gemeenten zullen dit jaar en volgende jaren volgen, vooruitlopend op een landelijk verbod. Ook dit initiatiefvoorstel is gericht op een totaalverbod op consumentenvuurwerk en pleit tegelijkertijd voor het bieden van een feestelijk, verbindend alternatief.

Gedwongen afscheid nemen van een oude manier van vieren is moeilijk en dus pleiten de indieners ervoor dat de gemeente proactief met een alternatief komt. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van vuurwerkvrije shows die voor iedereen bereikbaar en gratis toegankelijk zijn. Vuurwerkvrije shows, zoals lasershows en droneshows, zijn spectaculair om naar te kijken en hebben, mits goed geplaatst, geen negatieve impact op mens, dier of milieu. Oud en nieuw kan zo een gemeenschapsfeest worden, een verbindend evenement waar iedereen welkom en veilig is. Zutphen loopt uit om 00:00u samen het glas te heffen op een nieuw jaar.

B) Argumenten

Een veilige jaarwisseling voor inwoners en hulpdiensten

i. Inwoners
Concrete cijfers over veiligheid tijdens afgelopen oud en nieuw zijn nog niet bekend, maar op basis van informatie van voorgaande jaren weten we dat er elk jaar slachtoffers vallen door vuurwerk waaronder veel jongeren.

Ter illustratie: volgens www.veiligheid.nl raakte vooral jongeren gewond door vuurwerk, 54% was jonger dan 20 jaar, 17% zelfs onder de 12 jaar. Zij liepen veelal brandwonden op, vaak door F1 vuurwerk. Bijna de helft van de slachtoffer had het vuurwerk niet zelf afgestoken, maar was omstander.

ii. Hulpdiensten

Politie en hulpdiensten krijgen gedurende oudejaarsnacht steeds vaker te maken met agressie. Gelukkig lijkt Zutphen hier nu nog van gevrijwaard. Afgelopen jaarwisseling is er geen sprake geweest van (grote) incidenten.

Echter oudjaarsavond met vuurwerk blijft het grootste risico evenement dat er in Nederland is. Vanuit de verschillende hulpverleningsinstanties wordt de roep om een vuurwerkverbod dan ook steeds luider.

2. Een gezond nieuwjaar voor iedereen

Volgens een schatting van het RIVM stoot vuurwerk op oudjaarsdag net zoveel fijnstof uit als 7 maanden wegverkeer (zie Bijlage 2). De hoeveelheid fijnstof tijdens oud en nieuw piekt wel tot 1000x hoger dan het niveau dat het WHO als richtlijn hanteert (via de openbare fijnstof metingen). Luchtverontreiniging waar met name longpatiënten (bijna 6 procent van de bevolking rapporteert aan astma te leiden en bijna 5 procent aan COPD, zie Bijlage 3) last van kunnen krijgen.

Het RIVM schrijft: “Een hoge concentratie fijnstof in de lucht door vuurwerk kan, samen met andere vervuilende stoffen in de lucht, leiden tot een verminderde longfunctie. Een ziekte als astma kan daardoor erger worden. Ook luchtwegklachten als piepende ademhaling, hoesten en kortademigheid kunnen toenemen. Vooral mensen met longaandoeningen, zoals astma en COPD (chronic obstructive pulmonary disease), en (oudere) mensen met hart- en vaatziekten kunnen last hebben.” (Zie Bijlage 4)

Op onderstaande grafiek zijn twee fijnstof metingen (PM2,5) te zien tijdens afgelopen oudjaarsdag -en avond bij een woning in Leesten-Oost. De blauwe lijn zijn de metingen van de sensor aan de achterkant van het huis. De rode lijn is van de sensor aan de voorzijde van het huis. De horizontale lijn geeft de WHO advieswaarde aan. Deze grafiek geeft duidelijk weer dat de lucht in Zutphen extreem vervuild wordt op oudejaarsavond en erg ongezond is.

3. Rust en veiligheid voor Dieren

Oudejaarsavond en de dagen daaromheen is een stressvolle tijd voor dieren. Door de knallen, flitsen en geuren ervaren zij stress en angst.

i. Huisdieren

In 2017 heeft de Dierenbescherming een onafhankelijk onderzoek laten uitvoeren naar de impact van vuurwerk op huisdieren (zie Bijlage 5). Daaruit blijkt dat ongeveer 75% van de katten bang is voor vuurwerk. Bij de honden is dit percentage ongeveer 65%. Ook bij andere huisdieren zien hun eigenaren signalen van angst. Honden die niet naar buiten buiten durven of wegrennen van schrik en katten die zich dagenlang onder het bed verstoppen zijn enkele voorbeelden van angstreacties.

ii. In het wild levende dieren

In het wild levende dieren kunnen angstig en gedesoriënteerd raken van vuurwerk (zie Bijlage 6). Ze vluchten weg, maar kunnen door de hoeveelheid vuurwerk lastig een veilige plek vinden. Dit resulteert soms zelfs in het “doodvluchten” van dieren. Onderzoek van het Nederlands instituut voor Ecologie toont aan dat vogels op een vuurwerk nacht soms 10 tot zelfs 500 km wegvliegen. Dit zijn afstanden die normaal alleen tijdens de trek worden afgelegd (zie Bijlage 7).

Dieren die door het lawaai uit hun winterslaap worden gewekt, krijgen te maken met ernstig verlies van energie wat fataal kan zijn, omdat de dieren in de winter te maken hebben met voedselschaarste.

iii. Landbouwdieren

Landbouwdieren lijden ook door het vuurwerk. Ze worden angstig en raken in paniek (zie Bijlage 8).

Afval van vuurwerk komt terecht in weilanden waar het gras als voer dient voor vee. Als dat gras door de hakselaar gaat, dan wordt behalve het gras ook de scherpe stukjes plastic van de vuurwerkhulzen kort gemaakt. Als een dier gras eet met daarin scherpe stukken plastic, dan wordt de wand van het maag-darmkanaal doorboord. Dat kan leiden tot verschillende ontstekingen en zelfs tot de dood (zie Bijlage 9).

Er is de laatste jaren steeds meer aandacht voor het welzijn van dieren. Wij moedigen deze trend aan en hopen dat ook het belang van dieren, mede-inwoners van onze gemeente, serieus zal worden meegewogen in de besluitvorming.

4. Geen extra belasting van natuur en milieu

Vuurwerk is schadelijk voor het milieu. Het zorgt voor lucht-, bodem- en watervervuiling. Dat komt door het fijnstof wat in de lucht terecht komt en de zware metalen die neerdalen in de natuur door onverbrande vuurwerkresten.

Vuurwerk bevat zware metalen zoals: barium, antimoon, koper en strontium, die schadelijk zijn voor de gezondheid van mens en dier (zie Bijlage 10). Volgens voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal is bijna een vijfde van al het koper in het oppervlaktewater afkomstig van vuurwerk.

Zware metalen worden niet biologisch afgebroken en hopen op in het milieu.

Met de inzamelingsactie van Circulus op 2 januari zijn in Zutphen zo’n 600 vuilniszakken vuurwerkafval ingezameld. Deze geweldige bijdrage van inwoners is helaas niet voldoende om de straten weer helemaal opgeruimd te krijgen na de jaarwisseling. Een kleine maand later zijn de resten van vuurwerk nog terug te zien in onze straten, tussen de beplanting en in onze groengebieden. Hiermee duurt de belasting voor het milieu voort.
In een tijd waarin de druk op natuur milieu sowieso hoog is, is het volgens ondergetekende partijen wenselijk om deze jaarlijks terugkerende piekbelasting te voorkomen.

5. Vuurwerk heeft een psychische impact op oorlogsslachtoffers

Voor oud-militairen, vluchtelingen en oorlogsslachtoffers kan vuurwerk grote psychische impact hebben. De huidige manier van vieren biedt deze groep niet tot nauwelijks mogelijkheid om zich te kunnen onttrekken aan het geknal en geflitst. (zie Bijlage 11).

6. Gemeentelijke eigendommen

De geschatte vuurwerkschade aan gemeentelijke eigendommen bedroeg deze jaarwisseling (2022/2023) bijna €30.000,- en moet worden betaald uit gemeenschappelijke voorzieningen.

Dat de schade door vuurwerk deze jaarwisseling duizenden euro's bedroeg is geen uitzondering, in voorgaande jaren waarin vuurwerk mocht worden afgestoken bleef de gemeente ook met een forse rekening zitten. Voor de jaarwisseling van 2021/2022 was dat bedrag € 20.510 (exc. btw). De schade aan publieke eigendommen neemt toe. Dat is niet alleen een effect van minder schade tijdens corona, ook ten opzichte van de periode vóór corona neemt de schade toe. Het is goed om te vermelden dat deze schade grotendeels wordt veroorzaakt door zwaar, illegaal vuurwerk, en niet door het lichtere, legale vuurwerk. Een totaalverbod op consumentenvuurwerk gaat het echter aanzienlijk makkelijker maken om te handhaven op illegaal vuurwerk, iets dat momenteel erg moeilijk is.

7. Er is voldoende maatschappelijk draagvlak

Uit peilingen van I&O Research blijkt dat een ruime meerderheid van de Nederlanders voor het instellen van een vuurwerkverbod is (zie Bijlage 1). I&O Research schrijft op op haar website: “Het draagvlak voor een vuurwerkverbod is onverminderd groot. Twee op drie Nederlanders zijn voor een verbod op het afsteken van vuurwerk door particulieren. Ook zijn inwoners van gemeenten met strenge regels omtrent vuurwerk hier doorgaans positief over. Zo blijkt uit onderzoek in opdracht van Binnenlands Bestuur.” Er is dus draagvlak en momentum voor dit initiatiefvoorstel.

8. Het afkondigen van een lokaal verbod op consumentenvuurwerk voert de druk op richting de nationale overheid

Een nationaal verbod op het afsteken van consumentenvuurwerk voor heel Nederland heeft onze voorkeur. Het voorkomt een lappendeken aan lokaal beleid en maakt handhaving een stuk makkelijker. Echter, zolang de landelijke overheid - tegen de maatschappelijke wens in - niet in beweging komt, kunnen we als lokale overheid niets anders doen dan lokale maatregelen treffen die normstellend zijn en bijgevolg de druk op de landelijke overheid opvoeren. Hoe meer gemeenten op goede gronden nee zeggen tegen consumentenvuurwerk, hoe sneller dat landelijke verbod er zal komen. De staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat heeft via een wijziging van het Vuurwerkbesluit de gemeenteraad ook niet voor niets in 2019 de bevoegdheid gegeven om een dergelijk vuurwerkverbod binnen de gemeente in te stellen (zie Bijlage 12).

C) Alternatieven

Een alternatief evenement kan bijdragen aan het vergroten van het gemeenschapsgevoel en het draagvlak vergroten voor het vuurwerkverbod. Dit evenement kan een laser- of droneshow zijn. Deze shows hebben als voordeel dat ze weinig tot geen invloed op natuur en milieu hebben, en ze zijn veilig voor mens en dier. Andere gemeenten zoals Enschede en Terneuzen bieden al zulke shows aan, ter vervanging van vuurwerk (zie Bijlage 13 & 14).

Lokale ondernemers kunnen profiteren van een dergelijk evenement, aangezien er veel mensen bij elkaar komen. Het zou daarom goed zijn als het college inwoners en ondernemers bij de vormgeving van een alternatief betrekt.

D) Communicatie

De wijziging van de APV kan bekend worden gemaakt via de gebruikelijke media (gemeentepagina, website, social media) van de gemeente. Om meer draagvlak voor het besluit te creëren willen de initiatiefnemers graag dat er extra aandacht wordt besteed aan het informeren van inwoners over het alternatief dat de gemeente Zutphen gaat bieden. Dat kan bijvoorbeeld met een eenmalige themakrant/flyer.

E) Financiële gevolgen van het voorgestelde besluit
Extra coördinatie en inzet van handhaving zal, zeker in de eerste jaren, nodig zijn om de omslag naar een vuurwerkvrije gemeente in goede banen te leiden. Tegelijkertijd is handhaving alleen niet de oplossing. Onze inwoners zal een passend alternatief geboden moeten worden, inclusief de benodigde communicatie om duidelijk te maken waarom we als gemeente oudejaarsavond weer een gezellig feest voor iedereen willen maken.

We gaan er daarom van uit dat er extra kosten moeten worden gemaakt voor handhaving, communicatie en een alternatieve viering. Daar staat tegenover dat op termijn de kosten voor schade aan de openbare ruimte en milieu- en natuurschade zullen dalen. Het is lastig om de termijnen hiervan scherp te benoemen, aangezien veel afhangt van de bereidwilligheid van inwoners om een verbod te accepteren, alsmede de snelheid waarmee handhavingsstrategieën kunnen worden aangescherpt. Voor de uitvoering kan de gemeente Zutphen gebruikmaken van de opgedane kennis uit andere gemeenten tijdens afgelopen jaarwisselingen.

De kosten voor besluit 1 en 2 (handhaving en communicatie) kunnen worden onttrokken uit de lopende budgetten van bijvoorbeeld Openbare orde en Veiligheid, en Communicatie.

De kosten voor het uitwerken van besluit 3 (voorstel voor een alternatief evenement) wordt geschat op €25.000. Dit bedrag zou kunnen worden gereserveerd uit de lopende budgetten van bijvoorbeeld Toerisme en Recreatie, en Evenementen.

Dit voorstel wordt ingediend op het moment dat er nog geen jaarrekening, voorjaarsnota of Buraps aan de raad zijn toegekomen.

Hierdoor is het lastig aan te geven waar binnen het (lopende) budget de benodigde financiën het beste kunnen worden gevonden. We geven daarom het college de ruimte om naar eigen inzicht invulling te geven aan de financiering van dit voorstel.

F) Kanttekeningen

Afgelopen jaarwisseling (2022/2023) heeft aangetoond dat in veel gemeenten waar een verbod was afgekondigd, dit verbod genegeerd werd en niet te handhaven bleek
Zolang vuurwerk nog legaal te koop is, zal het lastig zijn om te voorkomen dat mensen vuurwerk afsteken. Zeker wanneer in omliggende gemeenten wel nog vuurwerk mag worden afgestoken. De verwachting is dat de naleving van een verbod in de komende jaren wel zal toenemen, naarmate gewenning optreedt en meer gemeenten een verbod instellen. De gemeente Zutphen kan gebruikmaken van de opgedane kennis van de gemeenten die al eerder een verbod hebben ingesteld.
De kans op een landelijk verbod wordt steeds groter, dus een lokaal verbod is voorbarig.

Gezien de druk vanuit verschillende gemeenten en belangenorganisaties, is de kans aannemelijk dat er op korte tot middellange termijn een landelijk verbod op consumentenvuurwerk wordt afgekondigd. Het in de tussentijd afkondigen van een lokaal verbod zorgt voor een lappendeken aan beleid dat bovendien moeilijk handhaafbaar is.

Een algeheel verbod kan worden gezien als een vorm van overheidsbetutteling

Een deel van de Zutphense inwoners vindt het zelf afsteken van vuurwerk, of het laten afsteken door mensen in de directe omgeving, een leuke traditie. Zij zien een verbod op consumentenvuurwerk, in welke vorm dan ook, niet zitten en ervaren het mogelijk als een inperking van hun vrijheid.

G) Bevoegdheid raad

In 2019 heeft de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat via een wijziging van het Vuurwerkbesluit de gemeenteraad de bevoegdheid gegeven om een geheel vuurwerkverbod binnen de gemeente in te stellen (zie Bijlage 13).

Samenvatting

Dit initiatiefvoorstel pleit voor een verbod op het afsteken van consumentenvuurwerk gezien de negatieve gevolgen voor mensen, dieren, natuur en milieu. Om het draagvlak voor het besluit onder de inwoners te vergroten wordt het college opgedragen om met een voorstel te komen voor een vuurwerkvrij evenement op oudjaarsavond.

Bijlagen:

Status

Aangenomen

Voor

Tegen

Wij staan voor:

Help mee aan een betere wereld

Word lid Doneer

Betrokken personen

Lindsey Stone

Raadslid

Niels Segaar

Fractievertegenwoordiger